-
1 мад кæнын
нарекать матерью (старинный обычай); сам такой обычай -
2 мад
(мн. мадæлтæ)мады бæх – уст. «конь матери» (подарок жениха матери невесты)
мады хай – матушка
мады лæг – отчим
мад-хъæбатыр – мать-героиня
идиом. стыр мадидиом. Мады Майрæм -
3 уарзын кæнын
райгуырæн бæстæ уарзын кæнын – прививать любовь к родному краю
мадæлон æвзаг уарзын кæнын – прививать любовь к родному языку
сывæллæттæн чиныгкæсын уарзын кæнын – прививать детям любовь к чтению
-
4 æрдæлæмæ кæнын
опустить, снизить, понизитьæргътæ æрдæлæмæ кæнын – снизить цены
Уырыссаг æвзаг «мадæлон» кæмæн ссис, фæлæ культурæ æмæ ирон æгъдау æмгæрон кæмæ не 'рцыдысты, уыдон нын нæ уæздан æвзагмæ кæсынц схъæлæй, æнæрвæссонæй. Ома, нæ европæйаг культурæ иронау ныхас кæнгæйæ куыд хъуамæ равдисæм? Япойнаг фарфоры зынаргъ къусæй бразилиаг къофи куы цымай, уæд иронау дзурыны онг дæхи куыд хъуамæ æрдæлæмæ кæнай? – Те, для кого русский язык стал родным, и у которых и в помине нет культуры и нрава осетинского, смотрят на наш благородный язык с презрением и брезгливостью. Как, мол, мы можем свою европейскую культуру продемонстрировать с помощью осетинской речи? Ну как можно пить бразильский кофе из чашки из дорогого японского фарфора и одновременно опуститься до разговоров на осетинском языке? (Булкъаты М., «Мах дуг»)
-
5 бацыбæл кæнын
польститься, соблазниться, прельститься, возжелатьГъе, фæлæ йæ усы мад дæр бацыбæл йæ сиахсмæ – Да, но и теща тоже возжелала своего зятя (Дзесты Куыдзæг, Зæрдæйы ностæ)
-
6 скад кæнын
воздать почести; почтитьАдæм дæр мæ схæццæ кæндзысты уæлмæрдмæ <...>, махмæйы адæм мардæн стыр кад кæнынц, мардæй æвзæр нæ дзурынц, æмæ дæ мадæн дæр скад кæндзысты, мæ хъæбул. – Люди отнесут меня на кладбище, у нас покойнику большие почести воздают, плохого о мертвых не говорят, и матери твоей тоже окажут почести, мой сынок. (Гуыцмæзты А., Дæ уды фарн)
-
7 фæцалх кæнын
приучить, приноровить; адаптировать, приспосабливать; настраивать, нацеливать, наставлятьЗарыныл дæ дæ ныййарджытæ фæцалх кодтой? – Это родители тебя научили (приучили) петь. («Мах дуг», 2005, №1)
Йæ мад (уый дæр ахуыргæнæгæй куыста, горæты скъоламæ дæр æй уый арвыста) фæцалх кодта лæппуйы рæдыд фæндагыл. – Мать мальчика (она тоже работала учительницей в школе, это она его в городскую школу отправила) направила его на неправильный путь. (Хъодзаты Æхсар, Æмæ дзырд уыди Хуыцау)
-
8 æрчъицын кæнын
Усæн зæххыл йæ гуыпп фæцыд. Уынæрмæ Дудæджы мад рауад, чындзы æрчъицын кодта æмæ хойæгмæ дзуры:… – Женщина брякнулась на землю. На шум вышла мать Дудага, привела в чувство невестку и обратилась к постучавшему (в дверь):… (Гæлуаты А., Худæг æмæ Дудæг)
-
9 хицауад
коалицион хицауад – коалиционное правительство
хицауады сæрдар – председатель правительства
хицауады сæргълæууæг – глава правительства
хицауады уæнг – член правительства
2) властьСоветон хицауады фыццаг азты бирæ мадæлтæ æмæ фыдæдтæ сæ цоты скъолатæм нæ уагътой, уæлдайдæр чызджыты. – В первые годы советской власти многие родители не пускали своих детей, в особенности дочерей, в школу. (Хъодзаты Æ., Æмæ дзырд уыди Хуыцау)
См. также в других словарях:
МАД, ФЫДЫ ЦÆСГОМ СТÆН — Сомы кæнын. Искæмæн исты уырнын кæнын. Дæ мад, дæ фыды стæн. Мæ цæст æм дарын, нæ лæджы цæсгомстæн. (Джиоты Д. Æнæбасæтгæ тых.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
МАД, ФЫДЫ УАЗÆГ УЫН — тж. ÆЗ ДÆ МАД, ДÆ ФЫДЫ УАЗÆГ Хицæй сомы кæнын, цæмæй чидæр дзурæджы коммæ бакæса. Æз дæ мад, дæ фыды уазæг, гæххæттыл ма мын афысс, цытæ аразын хъæуы, уыдон. (СИ. 1990. 189.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
МАД, ФЫДЫ ХАТЫР НЫККÆНЫН — Рæдыд ныббарын, фефсæрмы кæнын … Фразеологический словарь иронского диалекта
Кæнгæ мад — см. Кæнгæ мад – перевод I – лæджы хæстæджытæй кæнæ æввахс сыхæгтæй иу сылгоймаг, йæ хæс уыдис ног чындзы къайады (сусæг) царды бындуртимæ базонгæ кæнын; уыцы хъуыддæгты тыххæй дзурæн нæ уыдис мадимæ, уæлдайдæр та лæджы мадимæ кæнæ иннæ чындзытимæ … Словарь по этнографии и мифологии осетин
Схæссæг мад — Схæссæг мад, дыджызæ мад – аразгæ хæстæгиуæджы термин, уыцы нысаниуæджы пайда кæнынц термин агмцегæй дæр, афтæ хонынц æмцеджы (хъаны) хъомылгæнæджы усы, стæй кæнгæ лæппу чи фæхъомыл кæны, уый бинойнаджы дæр. … («мать которая воспитала»), дыджыза… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
Лæппу кæнын — см. Лæппу кæнын – перевод Лæппу кæнын – ирон адæмы æппæты рагондæр æгъдæуттæй иу (лæппу кæнын хъуыддагыл æмбæлæм ирон Нарты эпосы дæр). Кæд тынг рагон æгъдау у, уæддæр дзы тынг стæм пайда кодтой. Лæппу кæнын æгъдауæй куыд аразгæ хæстæгдзинад… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
Дыккаг мад — кæнгæ мад (ир.), гыцци (диг.) – афтæ хуындис дзидзидарæг æмцегдзинады ахастдзинæдты, стæй иу йæхицæн лæппу (кæнгæ лæппу) чи скодта, ахæм сылгоймаг. … (ир. «вторая мать»), канга мад (ир. «названная мать»), гыцци (диг.) – термины, обозначающие… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
МÆТÆЙ МÆТМÆРДТÆ КÆНЫН — Истæй тыххæй тынг джитæнтæ кæнын, мæт кæнын. Мæтæй мæтмæрдтæ кодта Музиан... Уасойы фæстæ æрдæг фесты мад æмæ фырт. (Букуылты А. Зарæг баззад цæргæйæ.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
ÆЗ ДÆ МАД, ДÆ ФЫДЫ УАЗÆГ — Хицæй сомы кæнын. Æвдисы, цæмæй чидæр дзурæджы коммæ бакæса. Æз дæ мад, дæ фыды уазæг, гæххæттыл ма мын афысс, цытæ аразын хъæуы, уыдон. (СИ. 1990. 189.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
АСТÆУЫЛ ХАУЫН КÆНЫН — тж. АСТÆУЫЛ ЛЫГ КÆНЫН Искæмæ тынг чи бахъара, ахæм исты фыдæнæн ныхас зæгъын, кæнæ исты саразын; мæстæй тых сæттын. Обухом по голове. «Мад æмæ фыд хъуамæ æнæхин уой сæ хъæбулты раз», – фæзæгъы æмæ... мæ мæ астæуыл ахауын кæны. (Гуыцмæзты М. Лæг… … Фразеологический словарь иронского диалекта
ЗÆРДÆ УЫМÆЛ КÆНЫН — Лæмæгъ, æдых кæнын. Тугъанæн йæ мады мæстæй йæ зæрдæ уымæл кодта. (Гæдиаты С. Мад æмæ фырт.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
